ZESPÓŁ ASPERGERA
Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwojowe. Jest prawdopodobne, że część przypadków stanowi łagodną formę autyzmu. Czasem nazywa się je wysoko funkcjonującym autyzmem. Niekiedy twierdzi się jednak, że Zespół Aspergera i autyzm to różne jednostki chorobowe. Stan te występuje przede wszystkim u chłopców (stosunek chłopców chorujących do dziewcząt wynosi 8 do 1). Z zespołem Aspergera mogą współwystępować: ADHD, dysgrafia, dysleksja, dyspraksja lub zaburzenia koordynacji, obsesywne zaburzenia kompulsywne, Zespół Touretta.
Kierując się zasadą, że im szybciej podjęta terapia tym lepsze jej rezultaty, nie należy bagatelizować objawów, które sygnalizują nieprawidłowy przebieg rozwoju dziecka. Co prawda w początkowym etapie trudno jest stwierdzić z całą pewnością czy mamy do czynienia z autyzmem czy zespołem Aspergera, ale nie tyle chodzi o nazwanie w tym momencie problemu, ile o pomoc dziecku. Pierwszymi niepokojącymi objawami są słabsze gaworzenie, nikły kontakt wzrokowy, brak wsłuchiwania się w wypowiedzi dorosłych, nadmierny spokój lub nadpobudliwość dziecka. W drugim roku życia nie rozwija się gest wskazywania palcem, dziecko słabo naśladuje, rzadziej uśmiecha się spontanicznie, popada w stereotypie w zachowaniach i upodobaniach (np. żąda stale tych samych zabawek, bajek, ubrań), wykazuje wybiórczość w jedzeniu, mimo uczenia się nowych słów, nie używa imion domowników. Istnienie chęci komunikacji odróżnia dzieci z zespołem Aspergera od autystycznych, lecz nawiązują one kontakt językowy najczęściej po to, by zaspokoić swoje potrzeby. Rozwój języka przebiega często z pozoru normalnie – dziecko przyswaja nowe wyrazy, lecz często okazuje się, że jego język jest bardzo specyficzny – pojawiają się trudne słowa, jednak są trudności w budowaniu dłuższych wypowiedzi, zwłaszcza spontanicznych. Brak tych umiejętności zastępowany jest zdolnością do zapamiętywania całych fraz zasłyszanych np. w telewizji. Dzieci te recytują fragmenty bajek, treść reklam (przez co często błędnie postrzegane są jako genialne), ale nie potrafią odpowiedzieć na proste pytanie.
Wyżej wymienione cechy bardzo jasno określają kierunek terapii, jaką powinno być objęte dziecko z zespołem Aspergera. Należy nie tylko budować system językowy dziecka, ale także poddać stymulacji zaburzone sfery: emocjonalną i społeczną. Trzeba kontrolować pole wspólnej uwagi podczas wykonywania zadań, budować prawidłowe konstrukcje zdaniowe, uczyć fleksji, linearnego porządkowania wypowiedzi, budować relacje czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe, gradualne, zachęcać do werbalizacji reguł, budowania dłuższych wypowiedzi, wnioskowania, rozwijać myślenie symboliczne, uczyć rozumienia emocji.
Zespół ten charakteryzuje się trudnościami w następujących dziedzinach:
1. interakcje społeczne
2. komunikacja
3. wyobraźnia
4. nadwrażliwość sensoryczna
TRUDNOŚCI W INTERAKCJACH SPOŁECZNYCH I KOMUNIKACJI:
- niewielka zdolność zaprzyjaźniania się lub całkowity jej brak
- naiwne, niewłaściwe, jednostronne interakcje
- dziecko może w nieodpowiednim momencie przerywać rozmowę
- dziecko stereotypowo zachowuje się w różnych sytuacjach społecznych (np. tak samo rozmawia z kolegą jak z dyrektorem)
- trudność z odczytywaniem i interpretacją sygnałów niewerbalnych
- brak zrozumienia takich pojęć jak sarkazm czy ironia
- trudność w wyrażaniu emocji (ekspresja emocji jest nieadekwatna do sytuacji i może nie odzwierciedlać faktycznych przeżyć dziecka)
- dziecko może zachowywać się gwałtownie, impulsywnie
- dziecko ma potrzebę uczciwego stawiania sprawy, denerwuje się, gdy inni łamią jakieś zasady
- skłonność do kontrolowania zabaw
- brak zainteresowania zabawami, w których nie ma całkowitej kontroli
TRUDNOŚCI Z WYOBRAŹNIĄ
- dziecko objęte zespołem Aspergera dosłownie przyjmuje to, co słyszy; nie rozumieje przenośni
- łatwiej przypomina sobie coś, gdy mu się to pokazuje, niż, gdy się tylko
o czymś mówi - jest mu trudno przewidzieć prawdopodobne skutki
- jest mu trudno myśleć w kategoriach skutków, jaki może mieć
w przyszłości - jest mu trudno przewidzieć reakcję innych
- ma potrzebę dzielenia świata w kategoriach czarno-biały
- bardziej niż inne dzieci nie lubi zmian
- nie lubi niespodzianek
NADWRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA
- jest znacznie bardziej wrażliwe niż inne dzieci na bodźce zmysłowe
- może być wyczulony na niektóre zapachy i dźwięki, które odbiera jako nieprzyjemne
- może nie znosić jasnego lub migającego światła, ale niektóre światła mogą go fascynować
- wysokie tony, nagły lub głośny hałas może być dla niego trudny
w odbiorze - może coś słyszeć zanim usłyszą to inni
- może słyszeć rzeczy, których albo inni nie słyszą albo nie zauważają
- może nie znosić dotyku niektórych materiałów
- dotyk metek na ubraniu może być dla niego bardzo nieprzyjemny
- może być bardzo wrażliwy na niewygodne ubrania
- dotyk w niektórych częściach ciała może być dla niego bardzo nieprzyjemny
- potrzebuje wskazówek aby znaleźć kierunek, ma słabą wyobraźnię przestrzenną. Jednak u niektórych dzieci, jeśli ustali im się wskazówki, może rozwinąć się doskonała pamięć dotycząca jakiegoś miejsca
- może mieć trudności w schodzeniu ze schodów ze względu na dezorientację wizualną
- oddzielenie dźwięku głosu od hałasu w tle może być dla niego trudne
- może być zbyt wrażliwe albo za mało wrażliwe na temperaturę
- może sprawiać wrażenie, że nie odczuwa bólu
Opracowanie: Katarzyna Tomasik